— Айта кету керек, ең маңыздысы - бұл команда. «Жалғыздың үні шықпас» дегендей, мен өзім, команда болмаған жағдайда мұндай жетістікке жете алмас едім. Мен қандай да бір салаларда өзімнен де мықты, алайда құзыреті мен тәжірибесі жеткіліксіз адамдарды біріктірдім. Осыдан синергия пайда болып, ол тиімді нәтиже берді.

Қазір Назарабаев Университетінің екі студенті Отаниоз және Данияр менімен бірге Гонконгқа барады. Инженерлер хардвер бағытында, профессор интеграция бағытында, студенттер жасанды интеллект үдерістері бағытында жұмыс жасады, ал мен барлық жұмыстарды үйлестіріп, қағаз жұмыстарын реттедім. Маған менің инженерлік білімім көп көмектесті, себебі жұмыс ұстанымын біліп және түсінген жағдайда, мақсатты және оны орындау мерзімін дұрыс қоя аласың.

Командамен байланысты қиын кезеңдер де болды. Шамамен екі ай уақыт бұрын жағдай қиын болды. Қаражаттың болмауына байланысты мен екі инженер-электрик, «NURIS» ЖМ бұрынғы бас инженері, ABC Fab Lab бас инженері, мектеп профессоры және үш студенттен құралған команданы таратуға мәжбүр болдым.

— Алдағы уақытта прототип, өнім жасауды жоспарлап отырмыз. Келесі қадам, $ 200 мыңнан $ 500 мыңға дейін seed алу және толық өнімді қалыптастыруға мүмкіндік беретіндей етіп команданы кеңейту болады. Осылайша, біз жаңа кезеңге шығып, мұнда mass production жолға қоюға қабілетті боламыз. Соңғы нәтижесі – бұл біздің компанияның шетелдік өндірушілерге гербицид бүркушіні сатуы болады.

— Әрине, біз тек қазақстандық нарыққа ғана бағдарлануды жоспарлап отырған жоқпыз, біз Ресей және Украина секілді мемлекеттермен жұмысты бастағымыз келеді. Бұдан басқа, қазіргі уақытта Қазақстанда стартап бизнесті дамытуға қолайлы экожүйе қалыптасуда, болашақта біздің жобаны ел аумағында, нақты бір аймақта жүзеге асыру мүмкіндігі пайда болады деп ойлаймын. Мен үшін қазақстандық экожүйені қолдау аса маңызды, себебі ол біздің командамызға біздің стартапты жүзеге асыруға мүмкіндік берді.

— Мен үнемі уақыт өтіп жатыр, ал мен қандай да бір маңызды нәрсені жүзеге асыру мүмкіндігін жіберіп алып жүргендей көретін едім. Осының нәтижесінде, мен өткен семестрде ақпан айында стартаппен айналыса бастадым, оған ден қойғаным соншалықты, менің сабағыма уақытым жетпейтін еді. Нәтижесінде, менің GPA 3,4-тен 2,5 дейін, яғни «3» бағаға дейін төмендеп кетті. Мен master's degree алу туралы ойламайтын болдым, себебі менің бағаларыммен сол уақытта орындалмайтын арман деп ойлайтын едім.

Өте қиын болды, себебі, барлығын құрбан етіп, оның орнына еш нәрсе ала алмайтын секілді болдым. Бір уақытта жүктеме артып, емтихандар басталды: мен оны зор қиыншылықпен тапсырып, барлығын тастап туған жерім Ақтөбеге кетіп қалғым келді, онда барып, тынығып, ұйқымды қандырсам деген ойда болдым. Ақтөбеге келгенімде поштама Brinc хардвер акселератордан келген мені Гонконгқа шақырған бірінші mail және Ұлттық Технологиялық даму агенттігінен (ҰТДА) менің үздік студенттік техникалық жоба үшін 800 000 теңге ұтып алғаным туралы екінші mail алдым, келесі хатта біздің жобаның Назарбаев Университеті жанындағы студенттер конкурсын жеңіп, бас жүлде стартапты шетелдік инвесторлар мен венчурлық қорларға таныстырып, тұсауын кесу үшін БАӘ сапар екенін оқыдым. Барлық жақсы жаңалықтар бір сәтте келді және бұл керемет болды. Ұзақ уақыт бойы қолыңнан еш нәрсе келмейтін сияқты болғанына қарамастан, қиындықтарға қарсы талпынысты жалғастырып, қандай да бір жақсылық болады деген ой болмаған кезде осындай жағдай орын алды.

— Мен нәтиже үшін қызармайтындай өнім жасап шығарғанға дейін стартапты табысты деп айта алмаймын. Бастысы қиыншылықтарға дайын болу керек, себебі адамдар бастапқыда сенбейді, үнемі жауабы табыла бермейтін қиын сұрақтар қояды. Сонымен қатар, жеке өмір, оқу және стартап жүргізу арасындағы балансты табу қиын. Менің тайм-менеджментім нашар болуына байланысты мен осы балансты бірден қалыптастыра алмадым. Нәтижесінде, өз қателіктерімді қорыта келе қажетсіз нәрселерге алаңдамаған дұрыс деген шешімге келдім.

Сіздің шешімдер мен көзқарасты өзгерту туралы сұрағыңызға келетін болсақ, мен өз тәжірибемде еш нәрсені өзгертпеген болар едім, себебі, өз қателіктерімнің арқасында мен тайм-менеджментті қалай дұрыс ұйымдастыру керек екенін түсіндім.

— Шетелдіктер өте күмәншіл және 10 стартаптың 9 өзінің халықаралық нарыққа шығу жолындағы сәтсіздіктеріне дайын. Сол себепті олар тәуекел мен жауапкершілікті стартаппен және оның негізін қалаушылармен бөлісуге дайын болады. Барлығы бір қайықта болады.

Қазақстандық инвесторлармен салыстыратын болсақ, айырмашылық біршама, себебі біздің инвесторлар стартаптың сәтсіздігі мүмкіндігін дұрыс қабылдамайды. Сәтсіздік жағдайында инвестор оған аса сезімтал қарап, өз уайымын негізін қалаушыға да береді. Бұл психологиялық тұрғыда аса қиын болады.